PORTADECONDE. Nacido o 17 de abril de 1788 nunha familia que cualificou como de «escasa fortuna», no lugar de Portadeconde, Domingo Fontán cursou os seus primeiros estudos en dous lugares do lindante municipio de Barro, Baliñas e Búa. A súa vida deu un xiro aos doce anos, cando un tío seu, o sacerdote Sebastián Rodríguez, se fixo cargo da súa educación.

Baixo a tutela do ensotanado iniciou unha nova etapa a cabalo entre Noia, unha localidade na que florecía o comercio e era a referencia das actividades que se desenvolvían en Lousame, e Teoloxía, Matemáticas, Astronomía, Dereito, Filosofía e linguas Españolas e Francesa figura no expediente académico de DomingoFontán, que foi secretario da Deputación de Galicia e deputado en Cortes, e elaborou a primeira Carta Xeodésica siguendo un método científico.

O papel do xeógrafo de Portas

ENTRE VIAXE E VIAXE por Galicia, para elaborar o seu primeiro mapa, o xeógrafo e matemático de Portas Domingo Fontán Rodríguez tivo tempo para dedicarse á elaboración do papel na fábrica do Castro, situada no municipio coruñés de Lousame. Non foi o seu fundador, como figura en numerosos textos, e de aclaralo encargouse o seu tataraneto e presidente da fundación que estuda a súa obra e legado, Miguel Ángel Camargo, con motivo dunha homenaxe que lle foi tributada en Santiago, senón que se ocupou da súa dirección no período comprendido entre 1820 e 1823.
Da actividade realizada na factoría que se alimentaba dos ríosVilacoba e San Xusto é posible facerse unha idea observando o grandioso edificio ocupado pola factoría, de planta rectangular, con cuberta a dúas augas e case un centenar de ventás dispostas seguindo un criterio funcional, xa que servían para ventilar o interior do inmoble, composto por baixo e catro niveis.
A auga, recollida río arriba, chegaba a través dunha canle de pedra de gran capacidade e notable lonxitude. A papeleira, asentada sobre un castro, foi fundada no ano 1863 e depositaria do encargo de fabricar o papel de oficio utilizado polo Goberno, indica Carré Aldao no seu libro ‘Xeografía do reino de Galicia’.
Daquel tempo mantense a estrutura do edificio que figura como un ben catalogado, coa súa balconada sobre un pórtico sostido por ménsulas e piares de canterías que parecen desafiar o paso do tempo. As árbores crecen entre as catro paredes que se manteñen en pé, como testemuño silencioso dun tempo en que a industria florecía nas beiras dos ríos, primeiro papeleiras, curtidores e muíños, e despois serradoiros, antes de dar paso ao abandono.